Licht in donkere tijden

Vrijdag de dertiende november 2015 zal de geschiedenis ingaan als een donkere en bloedige dag … en tegelijkertijd als een dag waarin een boodschap van licht de hele wereld rondgaat.

Waar we getuigen van zijn, lijkt een tragische herhaling van de geschiedenis – gecondenseerd in de Parijse tijdsruimte en inktzwart uitvlekkend, zoals op veel andere plaatsen in de wereld, geweldhaarden in het nabije Oosten en elders.

Hoewel nagenoeg alle wereldreligies en levensbeschouwingen in essentie universele mensenliefde prediken, verkeert de leer zich in de praktijk in haat jegens ‘de vreemde ander’. Vroeger de kruistochten die tot een eeuwenlange stroom van bloed heeft geleid. Nu dood en verderf door IS. Er bestaat geen ver weg van mijn bed meer! We zijn één mondiale gemeenschap, het lijden van mensen elders is ook onze pijn…[twocol_one]

Ideologisch geweld

Een gewelddadig verschil tussen de esoterische boodschap van liefde en exoterische regeltjes voor de gelovige, hoe zich te kleden, eten, gedragen op straat etc. Het bevoorrechten van een groep ‘ware gelovigen’ gaat altijd samen met onderdrukken van anderen, met geweld en bloedvergieten …

Solidariteitsbetuigingen met Parijs door gebouwen en profielen op facebook te tooien met de Franse vlag; Evoluon, lichtjeshuis in Eindhoven.
Liefdevolle antwoorden: het tonen van een zee van lichtjes ter nagedachtenis van de slachtoffers …
Ethisch stelling nemen en zich uitspreken …
Lichtfeesten in alle windstreken!

Geloof in het leven: daden van liefde…

De wereldwijde steunbetuigingen variëren van morele verontwaardiging, oproep tot gebed, proteststemmen, politieke discussie en oproepen tot actie. Sociale media vertolken, polariseren en kanaliseren het gesprek van de dag.
Zo sturen mensen via facebook de foto van de Opera House in Sydney met de tekst
‘The light shines in the darkness, and the darkness has not overcome it.’

De commotie leidt opnieuw tot reacties en relativering. Zoals:
“we hebben geen nieuwe religie nodig – wij geloven in muziek, kussen en vreugde, …”

In een notendop staat in de cartoon van een tekenaar van Charlie Hebdo kernachtig waar het om draait: religie als ideologie óf geloof in het leven. Ook zonder dat een religie expliciet haat zaait, is een religieuze ideologie inherent gewelddadig door praktijken van uitsluiting (wij – de ware gelovigen en zij – de afvalligen en ongelovigen). Geloof in het leven en in de mens als mens is insluitend en gebaseerd op gedeelde waarden: iedereen kent de vreugde van elkaar kussen, iedereen heeft naasten lief. Zo scherp is de snede: liefde als beleving en omhelzing van je naasten versus naastenliefde als leer, een ideologie die definieert wie tot je naasten gerekend mogen worden (wij versus zij).

Lichtfeesten in Noord en Zuid – Oost en West

Waar het Vivid lichtfeest in Sydney zich vooral richt op vermaak en blijdschap en de wereldstad voor enkele dagen tot een spectaculair schouwspel van lichtshows, muziek en kunst omtoveren, daar zijn andere feesten meer esoterisch van toon en vormgeving: vooral voor en met de eigen kring van gelovigen. Zo ontsteken katholieken dit jaar op 29 november het eerste kaarsje op de adventskrans en elke zondag erna een kaarsje meer tot kerstmis, als ritueel dat uiting geeft aan het verwachtingsvolle, de komst (letterlijk ad-vent Latijn) van het licht.

Het Luciafeest

In de goede tijden van eertijds was de verwachtingsvolle komst van het licht gericht op de zonnewende op 21 december, waarna de dagen weer gaan lengen. De centrale plaats van de boom met lichtjes  heeft wortels in het heidense vereren van de heilige eik als herinnering aan de komende lente die het opbloeien van natuurkrachten reeds voelbaar maken. In dat opzicht lijkt een uitbundiger vieren van het lichtfeest in duisterder Noordelijke streken ook ‘logisch’: het Luciafeest (latijnse woord voor ‘Licht’) wordt voornamelijk in Zweden, Noorwegen, Denemarken, Finland en IJsland gevierd. In Zweden begint dit feest in de kerstperiode en de optochten van Lucia en haar gevolg ademen nog de geest van midwinter omgangen. Meisjes in lange witte jurken en een krans met kaarsen op hun hoofd delen saffraanbroodjes uit. Hoewel vernoemd de heilige Lucia gaat het om een ‘heidense’ mythe: In de donkerste tijd van het jaar komt een in wit geklede Godin met een stralend hoofd (kaarsen) de duisternis verdrijven: deze Godin Perchta (glanzende, stralende) wordt na de kerstening van Scandinavische landen met een christelijke martelares Lucia vereenzelvigd.
Elk dorp kiest jaarlijks een eigen ‘Lucia’ en overal in Zweden zie je in de decemberdagen processies waarbij Sankta Lucia vergezeld gaat van Stjarngossar (sterrenjongens) en Tomtar (kabouters). Het Sankta Lucia lied wordt dan gezongen: 

Sankta Lucia	Santa Lucia
Natten var stor och stum	De nacht is groot en stil
Nu hör det svingar,	Nu hoor je het gedraai,
i alla tysta rum	in alle donkere kamers,
sus som av vingar.	het geruis als van vleugels.
Se på vår tröskel står (2x)	Kijk, op onze drempel staat,
vitklädd med ljus i hår.	in het wit gekleed, met kaarsen in het haar,
Sankta Lucia, Sankta Lucia!	Santa Lucia, Santa Lucia!

In de sprookjes van Grimm (bijvoorbeeld Frau Brechta), mythische verhalen over de Germaanse godinnen Holda en Perchta gaat het vaak over twee gezichten (maskers) die deze vrouwelijke figuren vertonen: ze worden dan bijvoorbeeld Schönperchten en Schiachperchten genoemd.

Het oude Sinterklaasfeest en een nieuwe tijdse interculturele vorm?

De morele inkleuring in een goede en slechte kant herinnert ook aan de witte wieven (zoals mistflarden in Nederland volgens volksgebruik worden genoemd) verwijzend naar mythische vrouwelijke figuren die soms goedaardig en soms kwaadaardig kunnen zijn. Het Germaanse gebruik om met masker de boze geesten weg te jagen is deels nog levend in het Midden-Europese alpine gebied, waar dergelijke schrikaanjagende maskers nog steeds aan de muren van de chalets hangen … Op Texel viert men op 12 december het zogenaamde ‘oude Sinterklaasfeest’. Dat is eigenlijk het oude Sankta Luciafeest met een interessant magisch heidens ritueel! Men wikkelt zich in stro, met veren, schelpen en heide, een vruchtbaarheidsrite. Vanuit de magische gedachte dat ‘het gelijkende het gelijkende voortbrengt’ zou de nagebootste vegetatiegeest zorgen voor een rijke oogst.
Het zou geen slecht idee zijn – zoals Diewertje Blok in het Sinterklaas journaal suggereerde – de beladen figuur van zwarte piet te vervangen door een ander mythisch wezen! Wanneer we Sinterklaas laten omgeven door witte wieven in plaats van zwarte pieten is meteen het exclusief mannelijke (gender discriminatie) van dit volksfeest doorbroken! Twee vliegen in een klap!

Het Divalifeest

Het hindoeïstische lichtfeest is het Divalifeest. Het viel dit jaar samen met Sint Maarten, op 11 november. Divali is gewijd aan Maha Lakshmi, de godin van het licht, die voorspoed en geluk brengt.
Het wordt gevierd tijdens de nieuwe maan in de maand Asvin. Het hele huis is verlicht met diya’s, aarden schoteltjes met geklaarde boter als brandstof en een katoenen pitje. De oudere vrouwen van de families voeren een ritueel uit: ze bidden tot Lakshmi en vragen de godin het huis te bezoeken. Volgens de magische gedachte – zo binnen zo buiten – wordt ook het innerlijk van de mens gereinigd. Het gaat bij dit feest om de overwinning van het licht op de duisternis, van waarheid op onwaarheid, van het reine op het onreine. Daarom moet voor Divali het huis brandschoon worden gemaakt. Ook een inwendige schoonmaak: een week lang geen vlees en geen alcohol. Na Divali gaan veel hindoes op bedevaart, bij voorkeur naar de heilige rivier de Ganges en nemen daar een religieus bad: een Ganga-nahan.

Het Joodse Chanoekafeest

De Joden vieren Chanoeka als lichtjesfeest als tegenhanger van het christelijke kerstfeest met de negenarmige Menora kandelaar. Het begint op de 25e dag van de joodse maand Kislev en eindigt op de 2e of 3e dag van de maand Tevet. Omdat de joodse kalender niet gelijk loopt met de (algemeen gangbare) gregoriaanse, worden de data voor de feestperiode elk jaar opnieuw berekend.

De achtergrond van dit lichtfeest gaat terug op een verhaal uit de Talmoed, dat teruggaat op historische gebeurtenissen. Ook in de tweede eeuw vC was het gebied van het huidige Syrië gewikkeld in geweld tussen volken. Het volk van de Seleuciden dat daar woonde, veroverde de Tweede Tempel in Jeruzalem, waarna de joden hen weer verjoegen en de tempel weer in gebruik namen. De leider van een opstand, Judas Makkabeüs, vond een olielamp die de Seleuciden hadden achtergelaten. Hoewel die maar olie voor één dag bevatte, bleef de lamp dagenlang branden. Hij doofde pas toen Makkabeüs’ en de zijnen nieuwe gewijde olie vonden. Volgens de Joden bevat dat wonder een boodschap. Daarom duurt het herdenkingsfeest acht dagen.

Het Islamitische Mouloudfeest

Ook de Islam kent de symboliek rond de komende geboorte van het licht. Het lichtfeest, het Mouloudfeest, is vereenzelvigd met de geboortedag van Mohammed, de belangrijkste profeet van hun geloof in God (Allah).
Zeer vergelijkbaar met de christelijke symboliek rond de figuur Jezus als ‘het licht in de wereld’ wordt ook Mohammed gezien als ‘de verlosser’ van de mensen uit de duisternis.

Het Mouloudfeest wordt elk jaar op een andere dag gevierd omdat de Islam, net zoals de Joden een eigen kalender, een maankalender, heeft. Deze begint op de Hidjra, de dag dat Mohammed en zijn volgelingen Mekka verlieten om naar de stad Medina te gaan (16 juli 622). De Koran gaat uit van ‘maanmaanden’ (de tijd die de maan nodig heeft om één keer rond de aarde te draaien) terwijl de christelijke Gregoriaanse kalende gebaseerd is op het zonnejaar (de omlooptijd van de aarde om de zon).

Het boeddhistische lichtfeest; Tazaungmon

In Birma zijn er veel feesten met een boeddhistische achtergrond, gewijd aan nats (geesten) Het Lichtfeest (Tazaungmon) wordt september – oktober na drie maanden van soberheid en bezinning (Waso) gevierd met volle maan om een eind aan de boeddhistische vastentijd in te luiden, als de lucht weer opklaart. De terugkeer van Boeddha en zijn volgelingen wordt dan gevierd. Miljoenen lichten, kandelaars en lampen zullen de tempels, pagodes, huizen en bomen verlichten. Voor Birmezen geldt dit als beste tijd om te trouwen.
Het boeddhistische lichtfeest gaat vooral over het bewandelen van een weg die leidt tot innerlijke verlichting. Het boeddhisme is geen religie en verwijst daarom niet zozeer naar een godenrijk, waar wij als stervelingen vandaan komen en ooit weer naar zullen terugkeren (re-ligio) maar is veeleer een levensbeschouwing, die gaat over het bewandelen van een weg der deugd hier op aarde. Het bereiken van innerlijke rust en vrede (verlichting) en beoefenen van compassie (het achtvoudige pad) staat in dienst van welzijn in het leven hier en nu. Ieder mens kan die weg gaan.[/twocol_one] [twocol_one_last]

[/twocol_one_last]

De couleur locale van liefdevolle wijsheid in Oost en West – Noord en Zuid

Ook al zijn er interessante verschillen op te merken tussen de verschillende religieuze en culturele gebruiken tijdens de lichtfeesten, er blijft bij mij een filosofische essentie hangen. Zo luidt mijn overdenking: Gaan de lichtfeesten, die alle culturen in Noord en Zuid, Oost en West kennen, uiteindelijk over het beoefenen van alomvattende liefde? We spreken over de gulden regel en bedoelen een wijsheid die diverse culturen kennen, en slechts verschillend formuleren: wat gij niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet – wie goed doet goed ontmoet… We zijn allen stervelingen, kinderen van Moeder Aarde en delen dezelfde lucht en sterrenhemel – de zon schijnt over ‘goeden en kwaden’. In een simpele (exoterische) manier vertaald ‘zijn’ er slechte mensen, kwade zielen, boze geesten enz. In een subtielere (filosofische of esoterische zin) vertaald, leven wij allen in sferen van licht en van duisternis. Zowel letterlijk met de jaargetijden en de afwisseling van koud en warm, donker en licht, nat en droog … als figuurlijk in de krochten van onze ziel met duivelse gevoelens van haat naast de hemelse van hoop en liefde.